2025-10-14

Entegrasyon mu, Ehlileştirme mi?

Mehmet Ölçer

Suriye iç savaşının on yılı aşkın süredir devam eden yıkıcı etkileri, ülkenin yeniden yapılanma sürecinde en tartışmalı alanlardan birinin Rojava olduğunu göstermektedir. Kürtlerin önderliğinde kurulan Demokratik Özerk Yönetim, sahada fiili bir idari model geliştirmiş, ancak bu modelin anayasal statüye kavuşması bugüne dek mümkün olmamıştır.

Şam yönetimi ile Rojava temsilcileri arasında yürütüldüğü varsayılan mutabakat taslağı, bu fiili özerkliğin Suriye Arap Cumhuriyeti çatısı altında meşruiyet kazanmasını amaçlamaktadır. Ancak metin dikkatle incelendiğinde, bunun entegrasyondan çok merkezileşmeye dönüş anlamına geldiği görülmektedir.

1. Üniter Yapı ve Siyasi Özerklik Arasındaki Çelişki

Taslak, Suriye’nin toprak bütünlüğünü ve üniter yapısını garanti altına alırken, Rojava halklarının kültürel haklarını güvenceye alacağını belirtmektedir. Oysa bu, siyasi özerkliğin değil, kültürel tanınmanın sınırlarını çizer. Şam açısından federalizm, ülkenin parçalanma riskiyle özdeşleşmiştir. Dolayısıyla bu madde, özerkliğin anayasal değil, idari düzeyde tanınabileceğini ima eder.

2. İdari Yapı: Özerk Yönetimden Belediyeler Birliğine

Rojava’nın kanton sistemi ve eşbaşkanlık modeli, merkeziyetçi Arap-Baas yönetimiyle taban tabana zıttır. Suriye’nin 2011 öncesi Yerel İdare Yasası esas alınırsa, Rojava yönetimi valilik sistemine tabi bir belediyeler birliği seviyesine indirgenecektir. Böyle bir entegrasyon, fiili devrimci kazanımları kurumsal ama etkisiz bir yapıya dönüştürür.

3. Güvenlik Dengesi: SDG’nin Tasfiyesi mi, Dönüşümü mü?

SDG’nin Suriye ordusuna “Rojava Kolordusu” olarak bağlanması önerisi, görünürde bir birleşme, gerçekte ise denetim altına alma hamlesidir. Komuta zinciri Şam’a bağlanırsa, Rojava’nın askeri bağımsızlığı ortadan kalkar. Bu durumda güvenlik, yalnızca yerel asayiş düzeyinde kalır.

Rojava’nın savaş tecrübesiyle oluşturduğu öz savunma bilinci, merkezi ordunun hiyerarşisine girdiğinde, rejim lehine yeniden biçimlendirilir.

4. Eğitim, Kültür ve Dil Hakları

Metinde Kürtçe, Arapça ve Süryanice’nin resmî eğitim dili olarak kabul edilmesi sembolik bir kazanımdır. Ancak pratikte, müfredat ve diploma tanıma yetkisi Şam’da olduğundan, Kürtçe’nin öğretim dili statüsü sürdürülebilir değildir. Üniversite diplomalarının geçerliliği, ideolojik içeriğin çıkarılması koşuluna bağlanır; bu da eğitimdeki devrimci yaklaşımı törpüler.

5. Ekonomik Paylaşım ve Mali Yetkiler

Petrol, tahıl ve su kaynaklarının gelir paylaşımında önerilen %60 Rojava lehine oran, sahadaki güç dengesine uygun değildir. Suriye rejimi, ekonomik denetimi ulusal güvenlik meselesi olarak gördüğünden, bu payın tersine çevrilmesi muhtemeldir. Rojava’nın kooperatif ekonomisi modeli, “yerel kalkınma girişimi” seviyesine indirgenir.

6. Kadın Temsiliyeti ve Toplumsal Cinsiyet Politikası

Rojava’nın eşbaşkanlık ve %50 kadın temsiliyeti modeli, Ortadoğu’da benzersizdir. Ancak merkezi sistemin ataerkil yapısı içinde bu oran anayasal güvenceye kavuşamaz. Kadın kurumlarının yasal statüyle tanınması, Şam için ideolojik bir risk olarak görülür.

7. Denetim Mekanizması ve Uluslararası Boyut

Mutabakatta öngörülen uluslararası gözlemci rolü, Suriye’nin dış müdahalelere kapalı tutumuyla bağdaşmaz. Rejim, tüm denetim süreçlerini ulusal kurumlar eliyle yürütmek isteyecektir. Bu da uygulamanın tek taraflı yorumlanması riskini doğurur.

8. Sonuç: Ehlileştirilmiş Bir Rojava

Taslak metin, Rojava’nın devrimsel karakterini tanıyan değil, sistem içine çeken bir düzenleme olarak öne çıkmaktadır. Rojava fiilen bir “yerel yönetim bölgesi”ne indirgenecek, askeri ve siyasi bağımsızlığını kaybedecektir. Buna rağmen, bu mutabakat; savaşın durması, af süreci ve kültürel teminat gibi sınırlı kazanımlarıyla siyasi bir geçiş anlaşması işlevi görebilir.

Rojava açısından bu süreç, bir “entegrasyon” değil, “ehlileştirme” riskidir. Ancak bölgesel istikrar ve uluslararası baskı unsurları, böylesi bir formülü kısa vadede zorunlu hale getirebilir.

Son Söz

Bu çerçeve, Rojava’nın geleceğini belirleyecek kritik bir dönemece işaret etmektedir:

Ya devrimci özerklik yerini kurumsal ama sınırlı bir yerel yönetime bırakacak,

ya da Rojava, mevcut statüsünü koruyarak Suriye’nin demokratikleşme eşiği olmayı sürdürecektir.

12/10/2925

Mehmet Ölçer