Mahsa Amini'nin gözaltında ölümünün birinci yıldönümünde İran hükümeti protesto gösterilerini engellemek için memleketinde güvenliği sıkılaştırdı.

İslam Cumhuriyeti'nin zorunlu başörtü kuralını ihlal ettiği gerekçesiyle gözaltına alınan 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin 16 Eylül 2022'de ölümü, aylarca süren ve son yılların en büyük hükümet karşıtı protestolarına dönüşen gösterilere yol açmıştı.

İnsan hakları grupları, İranlı yetkililerin Cumartesi günü Mahsa Amini'nin babasının evinden ayrılmasına izin vermeyerek, ailesinin ölümünün birinci yıl dönümünde anma töreni düzenlemesini engellediğini bildirdi.

Merkezleri İran dışında bulunan üç farklı insan hakları kuruluşu ayrı ayrı yaptıkları açıklamalarında, güvenlik güçlerinin ailenin evinin dışında nöbet tuttuğunu belirtti.

Norveç merkezli insan hakları grubu Hengaw, erken saatlerde Amini’nin babasının evden çıkarken kısa süreliğine gözaltına alındığını ve mezarlıkta tören yapılmaması konusunda uyarıldığını bildirdi.

Fakat BBC Farsça'ya düzenli olarak katkıda bulunan gazeteci Farzad Seifikaran, Amini'nin babasının “gözaltına alınmadığını" ancak kızının anma törenine katılmaması konusunda baskı altına alınmak için "kısa süreliğine" alıkonulduğunu söyledi.

Resmi haber ajansı IRNA da, Amini’nin babasının kısa süreliğine gözaltına alındığına ilişkin haberleri "yanlış" olarak nitelendirdi ve haberlerin halkı protesto gösterileri düzenlemeleri için kışkırtmayı amaçladığını savundu.

Güvenlik güçlerinin halkın Amini'nin mezarının bulunduğu, İran'ın kuzey batısındaki Kürdistan eyaletine bağlı Sakız kentindeki mezarlığa gitmesini engellemeye çalıştığı iddiaları da basına yansıdı.

Fransız haber ajansı AFP, Hengaw'a dayanarak, Fardin Caferi adında genç bir adamın mezarlığın yakınında başından vurulduktan sonra kritik durumda hastanede yattığını duyurdu. Bu iddia, henüz ajans tarafından doğrulanmadı.

Bu arada Tahran'daki görgü tanıkları, ana caddelerde ve meydanlarda yoğun bir şekilde çevik kuvvet polisi ve polis araçlarının bulunduğunu bildirdi.

Gece boyunca birçok kasaba ve şehirde hükümet karşıtı tezahüratlar duyuldu, kamusal alanlarda ise sloganlar atıldı.

Mahsa Amini için ülke içerisinde anma töreni düzenlenemese de, dünyanın çeşitli kentlerinde İran hükümeti protesto edildi.

Kadınlar İstanbul Kadıköy'de Mahsa Amini için bir araya geldi.

Almanya’nın başkenti Berlin ile Köln ve Frankfurt şehirlerinde protesto gösterileri yapıldı.

Avusturya’nın başkenti Viyana’daki İran Büyükelçiliği önünde de protesto gösterisi düzenlendi.

İtalya’nın başkenti Roma da protestoların düzenlendiği bir başka şehir oldu.

BBC İzleme Servisi’nin yabancı basın taramalarından elde ettiği bilgiye göre İran istihbaratı, kızının ilk ölüm yıldönümü için planlanan anma törenini iptal etmesine yönelik baskı uygulamak üzere Amini’nin babasını son iki hafta içerisinde dört kez çağırdı.

İnsan hakları grupları, protestolarda 71'i çocuk olmak üzere 500'den fazla kişinin öldüğünü, yüzlercesinin yaralandığını ve binlercesinin tutuklandığını söylüyor.

Arkadaşları ve ailesi tarafından Jina (Kürtçe ismi) olarak anılan Mahsa Amini’nin ölümünden bu yana birçok İranlı genç kimi zaman sivil itaatsizlik gösterileriyle, açıkça katı başörtüsü kurallarını sorguluyor.

Özellikle Tahran'ın kuzeyindeki zengin, geleneksel olarak özgürlükçü bilinen bölgelerinde bazı kadınların başörtüsüsüz dolaştıkları görülmesine rağmen, muhafazakarların hakim olduğu İran Meclisi şu sıralar, kurallara uymayanlara çok daha sert cezalar uygulayacak bir yasa tasarısını değerlendiriyor.

Mahsa Amini olayını duyurmak için en fazla çaba gösteren ve hem hastaneden ve hem de cenazeden haber yapan iki gazeteci, Nilüfer Hamedi ve Elahe Mohammadi neredeyse bir yıldır cezaevinde tutuluyor.

ABD ve İngiltere'den yeni yaptırımlar

ABD ve İngiltere Cuma günü, Amini'nin ölümünün birinci yıl dönümü arifesinde İran'a yeni yaptırımlar getirdi.

ABD Hazine Bakanlığı, Amini'nin ölümünden sonra İran’ın protestoları "şiddetle bastırması”, muhalif seslere baskı yapması ve internet erişimine kısıtlama getirmesiyle bağlantılı olduğunu söylediği iki düzineden fazla kişi ve kuruluşa yaptırım getirdiğini açıkladı.

İngiltere, İran Kültür Bakanı, Bakan yardımcısı, Tahran Belediye Başkanı ve İran polis sözcüsü de dahil olmak üzere, zorunlu başörtüsü yasasını uygulayan üst düzey İranlı karar vericileri hedef alan yeni yaptırımlar getirdiğini duyurdu.

BBC Türkçe