Fuad Heqiqi

Rojhılat’ın (Doğu Kürdistan) Sine ve Urmiye vilayetleri ekonomik verilere göre “İran’ın en fakir vilayetleri” arasında üst sırada yer alıyor. Ancak iki vilayet de altın madenleri üzerinde uyuyor. Resmi raporlara göre İran genelinde altın madeninin yüzde 50'si Sine’de, yüzde 35'i ise Urmiye vilayetinde üretiliyor. İran Madencilik ve Endüstriyel Kalkınma Enstitüsü'ne göre ülkede yılda 9,8 ton altın üretiliyor.

Altın, gümüş ve diğer yer altı zenginliklerin tespit edilmesine yönelik son araştırma Sine vilayetinde gerçekleştirildi. Sine Valisi İsmail Zarayi, 7 Ocak'ta düzenlenen bir törende, vilayet sınırları içerisinde maden rezervlerinin 1 milyar tonu aştığını ve bunun çoğunun da altın ve gümüş olduğunu söyledi.

Vali Zarayi, 2022 yılında altın, gümüş ve demir madenlerini bulmak amacıyla başlatılan araştırmalara, 80 milyar İran Riyali (1,6 milyon dolar) harcandı. Zarayi, keşfedilen madenlerin yeri hakkında bilgi vermedi ancak Koruve ve Seqiz illerinde altın madenleri bulunduğu biliniyor.

Sine’deki bir madende yılda 5 ton altın üretiliyor

Sine eyaleti Sanayi ve Maden Müdürlüğü'nün raporuna göre, 2023 itibarıyla eyaletin maden rezervlerinin 596 milyon ton olduğu tahmin ediliyor.

Sine’nin en ünlü altın madeni Sarigone’de. Sine Sanayi ve Madencilik Müdürü Bahtiyar Haliqi, 16 Mart 2023’te Fars Haber Ajansı'na yaptığı açıklamada, “İran'ın altın rezervinin yüzde 50'si, Sarigone madeninde bulunuyor ve 41 milyon tondan fazla olduğu tahmin ediliyor” dedi.

Haliqi 16 Ağustos 2023’te yaptığı bir başka açıklamada ise, "Koruve'deki Sarigone madeni yılda 5 ton altın üretiyor ve İran'da birinci sırada yer alıyor” bilgisini paylaştı.

Köylüler rahatsız

Sarigone altın madeni 2005 yılında Riutitino adlı Avustralyalı bir şirket tarafından keşfedildi ve aynı yıl altın üretimine başlandı. Şu anda iki İran şirketi ve bir Kazak şirketi altın üretiyor.

Ancak bölge halkı maden ocağının çalışmalarından rahatsız. Madenin çevresindeki köylüler, siyanür kullanıldığı için çevrenin ve doğanın tahrip olduğunu, bunun canlı yaşamı için tehdit oluşturduğunu söylüyor.

Madenin çevresinde 47 Kürd köy bulunuyor. Bölge sakinleri madende çalıştırılmadıklarını ve daha önce çalışanların da işten çıkarıldığını belirterek şikayet ediyor.

25 Nisan 2020 tarihinde bazı maden işçileri, yerel halkın madenlerde çalıştırılmadığını, çalışanların da işten çıkardıklarını söyleyerek protesto eylemi düzenledi. Baharlo köy meclisinin iki üyesi protesto nedeniyle tutuklandı.

Bölge halkı gelirden de faydalanamıyor

Yasalara göre maden ocakları ve bölgelerdeki büyük üretim merkezleri gelirlerinin yüzde 1'ini faaliyet gösterdikleri bölgenin kalkınmasına ayırmak zorunda. Ancak 26 Ekim 2020’de bölgedeki madenler kapatıldı ve o köylerde yaşayanların çalışması engelledi.

Ancak bir gün sonra, İran yönetiminin bölgedeki temsilcisi olarak görülen Koruve imamı Abadin Rustami müdahale ederek yeniden madenin açılmasını sağladı.

Bölge sakinleri, geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktan elde ediyor ve madenlerin kendilerine zarar verdiğini, madencilik faaliyetlerinin su kaynaklarını ve çevreyi kirlettiğini söylüyor.

Ancak maden şirketlerinin yetkilileri iddiaları reddediyor ve Doğal Kaynaklar Kurumu'nun iznine bel bağlıyor.

Yeni madenler keşfediliyor

Sine vilayetinde 1990’lı yıllarda yeni bir altın madeni daha keşfedildi. Ancak Seqiz yakınındaki Kani Qulqula’da faaliyetler ancak İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin vilayete eyaletine yaptığı ziyaretle birlikte 30 Kasım 2022’de başladı.

Sine altın madeni geliştirme şirketi müdürü Mahmud Kadirmerzi, 28 Mart 2023’te, “Kani Qulqula’da 10 milyon ton altın rezervi var” dedi.

Kimliğinin gizli kalması kaydıyla Rûdaw'a konuşan Seqiz sakinlerinden biri, "Bu madenlerin Seqiz ve Sine’ye hiçbir faydası yok, bölge halkına karı sıfır" dedi.

Urmiye’de 115 ton altın rezervi var

İran Yer Bilimleri ve Maden Arama Kurumu Başkan Yardımcısı Behruz Borna, 27 Kasım 2022’de, “İran’ın 340 tonu kanıtlanmış toplam bin ton altın rezervi var. 21 vilaytette altın bulunuyor ancak hepsinden çıkarılmıyor.

Behruz Borna, Urmiye’de kanıtlanmış altın rezervinin ise 115 ton olduğunu söyledi.

İran Madencilik ve Maden Endüstrileri Geliştirme Enstitüsü müdür yardımcısı Hissam Moqadam Ali, de "İran yılda 9 ton 800 kilogram altın üretiyor ve hedef 2032 yılına kadar 25 ton altına ulaşmak" dedi.

Ancak Sine ve Urmiye vilayetlerindeki rezervler olmadan İran'ın bu hedefe ulaşması mümkün değil. Urmiye’nin Tikab ve Rabat bölgelerinde üç altın madeni bulunuyor.

İran Maden ve Madencilik Endüstrileri için Sanayi ve Maden Örgütü Başkan Yardımcısı Perisa Abdpur, 2 Kasım 2022’de, “Tikab'da 48 milyon tondan fazla kanıtlanmış maden rezervi bulunuyor. Bunun 5 milyon tonu Ağara madeninde, 27,5 milyon tonu Zarşoran madeninde, 763 bin tonu ise Rabat kenti yakınlarındaki bölgede bulunuyor” açıklamasını yaptı.

Urmiye Sanayi ve Maden Araştırmaları Müdürü Abdulmamid Sertipi de 10 Temmuz 2022’de, "İran'da üretilen altının yaklaşık yüzde 35'i Urmiye’de çıkarılıyor. Altın en çok da Tikab'daki Zarşoran madeninde bulunuyor" dedi.

Sine’de olduğu gibi Urmiye’de de vatandaşlar, ne altın madenlerinden elde edilen gelirden ne de buralarda istihdam edilme imkanlarından yararlanamadıklarını söylüyor.

Tikab’daki maden ocaklarından birine yakın olan Aghare köyü sakinleri, geçtiğimiz yıl ocak önünde bir protesto eylemi düzenledi. Hengaw insan hakları örgütü, göstericilere güvenlik güçlerince müdahale edildiğini, 50 kişinin gözaltına alındığını, 10 kişinin de yaralandığını aktardı.

Tikab polis müdürü Reza Muzaffer, gösteri yapan Aghare köyü sakinlerini suçlayarak, “Yasadışı bir şekilde toplanıp altın madenine giden yolu kapatarak bölgede üretime, ekonomiye ve güvenliğe tehdit oluşturdular” dedi.

Aghare köyü yakınlarındaki madenlerden 2003 yılından beri altın çıkarılıyor ve bölge sakinleri sık sık madenlerden duydukları rahatsızlık nedeniyle gösteri düzenliyor.

Rudaw