Şiddetli çatışmalar nedeniyle yerinden edilme, açlık ve insan hakları ihlallerinden etkilenen toplulukların sayısı endişe verici olmayı sürdürüyor

Mahmud Ebu Bekir

İnsan hakları ihlallerine son verilmesini talep eden Etiyopya gösterilerinden biri / Fotoğraf: Sosyal paylaşım siteleri

Etiyopya İnsan Hakları Komisyonu (EHRC), İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 75'inci yıldönümü münasebetiyle Etiyopya'daki insan hakları durumuna ilişkin kapsamlı bir araştırmayı içeren bir rapor yayımladı.

"Etiyopya'da devam eden çatışmalara sürdürülebilir ve barışçıl çözümler bulmak amacıyla" başlıklı raporda, birden fazla bölgede ihlal iddialarına ilişkin kapsamlı belgeler yer aldı.

Raporda, şiddet içeren çatışmalara kalıcı ve sürdürülebilir çözümler sağlayan "şeffaf ve kapsayıcı süreçlere" katılmak üzere her düzeydeki yetkililere çağrıda bulunuldu.

Rapor, yerinden edilme, açlık ve daha geniş kapsamlı insan hakları ihlalleri de dahil olmak üzere, halen büyük bir endişe kaynağı olmaya devam eden bu çatışmaların yansımalarına dikkat çekti.

Raporda, "Yerinden edilme, açlık ve şiddetli çatışmalardan kaynaklanan insan hakları ihlallerinden etkilenen toplulukların sayısı endişe verici olmaya devam ediyor" ifadesine yer verildi.

Komisyon, bölgesel ve federal düzeyde bazı ilerlemeler kaydedildiğini kabul ederken, çatışma ve yerinden edilmelerden etkilenen toplulukların sayısıyla ilgili endişelerini de dile getirdi.

Ayrıca komisyon, hükümete, barış inşası ve geçiş dönemi adaleti girişimlerini teşvik etmek için paydaşlarla ortaklıkları güçlendirme çağrısında bulundu.

Geçiş Dönemi Adaleti

Rapora göre bunun için Başbakan Abiy Ahmed hükümetinin önerdiği "geçiş dönemi adaleti" projesinin uluslararası insan hakları standartlarına uygun şekilde tamamlanması, mağdurlara odaklanılması ve kapsamlı bir ulusal diyalog sürecinin başlatılması gerekiyor.

Rapor, ülkenin son yıllarda tanık olduğu iç çatışmalar sırasında orantısız bir şekilde hak ihlallerine maruz kalan kadınların anlamlı katılımının önemini vurguladı.

Raporda, Amhara, Benishangul-Gumuz ve Oromia bölgelerinde mağdurlarının çoğu sivil olan ağır insan hakları ihlallerine ilişkin önemli ayrıntılara yer verildi.

Belgelenenler arasında "sivillerin öldürülmesi, yerinden edilmesi, savaşçı olmayanların zarar görmesi ve mülklerin tahrip edilmesiyle sonuçlanan saldırılar" yer alıyor.

Etiyopya İnsan Hakları Komisyonu tarafından doğrulanan olaylar arasında Amhara'daki etnik çatışmalar ve geçen ayın 29'unda Benishangul-Gumuz'daki silahlı baskınlar da yer alıyor.

Oromia'daki saldırılar onlarca sivilin hayatına mal oldu; savaşçı olmayanlar sıklıkla evleri ve ibadethaneleri hedef aldı.

Ayrıca Etiyopya İnsan Hakları Komisyonu Baş Komiseri Daniel Bekele, "Evrensel Bildirge'nin temel değerleri Etiyopya'daki insan hakları çabalarına yön vermelidir" dedi.

Bekele, yetkilileri siyasi çözümlere, geçiş dönemi adaletine ve yerinden edilmiş kişilerin güvenli bir şekilde geri dönüşünü kolaylaştıracak hükümlere öncelik vermeye çağırırken, daha fazla can kaybının önlenmesi için müdahale çağrılarını yineledi.

Bekele açıklamasında, "Nicelik düzeyinde kaydedilen önemli ilerlemeye rağmen, ihlaller hâlâ İnsan Hakları Komisyonu için kaygı uyandırmakta" ifadesini kullandı.

Bekele ayrıca, önerilen geçiş dönemi adaleti projesinin, önemine rağmen, ihlallere karışanların cezadan kaçmamasını sağlamak da dahil olmak üzere uluslararası standartlara uygun olarak yeniden formüle edilmesi gerektiğine dikkat çekti.

Bekele, "silahlı çatışmaların siyasi taleplerle baş etmede hala temel bir kural teşkil ettiğini" belirterek, komisyonunun çabalarının "bu kuralı değiştirerek siyasi sorunların çözümünde diyaloğun ana kural haline gelmesi için çalışmak" üzerinde yoğunlaştığını vurguladı.

Kural ve istisna

Buna karşılık, Etiyopya işleri uzmanı Mahari Salmon, Independent Arabia ile yaptığı röportajda, Komisyonun şiddetin Etiyopya siyasi gerçekliğinde sürekli bir olgu haline geldiği yönündeki görüşüne katıldığını belirtti.

Ayrıca silahlı grupların ve Etiyopyalı yetkililerin bu anormal kuralın pekiştirilmesine eşit katkı sağladığına dikkat çekti.

Ülkede birbiri ardına gelen siyasi rejimlerin tarihi milliyetçi taleplerle uğraşırken, milliyetçi arka plana sahip siyasi gruplar arasında, taleplerinin ancak silahlarla karşılanacağı yönünde kök salmış bir kanaat var.

Bu güçler silahlı oluşumlar aracılığıyla otoriteye ve siyasi ve toplumsal istikrara tehdit oluşturana kadar genellikle ihmal edilir.

Salmon, Etiyopya rejimlerinin sivil güçlerle diyalog konusunda herhangi bir kural oluşturmadığını, aksine aynı milliyetçi talepleri taşıyan silahlı hareketlerle diyaloğa sıklıkla boyun eğdiklerini ekliyor.

Salmon bu durumun, Habeş platosunun yöneticilerinin sosyal geçmişinden ve onların siyasi, entelektüel veya etnik açıdan farklı olanlarla barışçıl diyaloğu kabul etmeyen entelektüel ve siyasi birikimlerinden kaynaklandığını açıklıyor.

Salmon, Abiy Ahmed'in liderliğini yaptığı "Değişim Hareketi" olarak bilinen hareketin iktidara gelmesinin bu gerçeğin üstesinden gelmek için değerli bir fırsat olduğunu ancak Tigray'da savaşın çıkmasıyla (Kasım 2020) birlikte değişim ve barışçıl diyalog vaatlerini hızla geri çektiğine dikkat çekti.

Amhara milisleriyle ittifak halindeki düzenli ordu, Tigray Halk Kurtuluş Cephesi'ne karşı şiddetli bir savaş yürüttü; bu savaşta yaklaşık bir milyon kurban öldü, yaralandı ve yerinden edildi.

Salmon, "Pretoria Barış Anlaşması'na varılmasına rağmen, özellikle bazılarıın insanlığa karşı suç teşkil eden yaygın insan hakları ihlalleri iddialarına ilişkin soruşturmaların yürütülmesine ilişkin kararları hâlâ yürürlükte" ifadelerini kullandı.

Etiyopya işlerinden sorumlu uzman, bu anlaşmayı "kurşunları susturmak için iki silahlı taraf arasında yapılan bir anlaşma" olarak tanımlarken, anlaşmanın temel faydaları konusunda hiçbir ilerleme kaydedilmedi ki bunlardan en önemlisi bu suçlara karışanların yargılanmasıydı.

İki partinin, yani Hükümet ve Cephe'nin, bu ihlallerin meydana gelmesinde şu veya bu şekilde yer almaları nedeniyle anlaşmanın bazı hükümlerini reddetmekle ilgilendikleri düşünülüyor.

Bu nedenle her ikisi de üyelerini adli kovuşturmadan korumak ve tam adalete ulaşmakla ilgileniyor.

Cezadan kaçış

Bu bağlamda Salmon, Etiyopya İnsan Hakları Komisyonu'nun raporunun bu iddiaların bir kısmını belgelediğine inanırken, uluslararası insan hakları örgütleri, cinsel şiddete maruz kalan kadınların da aralarında bulunduğu, zorlu deneyimler yaşayan insanların ifadelerini de içeren yaygın ihlaller hakkında daha kapsamlı raporlar sunmaya devam etti.

Ayrıca güç paylaşımının çıkarlarıyla çelişmesi nedeniyle "çatışmanın iki tarafı arasında bu dosyanın saklanması yönünde ikili bir anlaşma olması"nın muhtemel olduğunu kaydetti.

Salmon Afrika ülkelerinin bu konudaki deneyimlerini de sunuyor; bunlardan en önemlisi, apartheid rejiminin yıkılması ve ihlalleri araştırmak üzere "Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu"nun kurulduğu Güney Afrika'nın deneyimleri ve soykırım sonrası Ruanda’nın deneyimleri.

Burada yeni sisteme geçişten önce soykırım şüphesi olan kişileri yargılamak için yaklaşık 11 bin toplum mahkemesi (İhtiyarlar Konseyi) kuruldu.

Salmon, her iki deneyimin de başına gelen zorluklara ve eksikliklere rağmen geçmişin yaralarını sarmayı başardıklarını ekliyor.

İki vakayı mevcut Etiyopya vakasıyla karşılaştıran Salmon, şunları söyledi:

Addis Ababa'daki resmi makamlar, Pretoria Barış Anlaşması'nın Kasım 2022'de imzalanmasından bu yana savaşa yeni bir sayfa açmaya çalışıyor. Üstelik bunu, savaşın yansımalarını gerçek anlamda ele almadan ve suçlara karışanlarla ilgili kapsamlı soruşturmalar yürütmeden yapmaya çalışıyorlar.

Salmon bunun, savaşın yeniden çıkma ihtimalini artırmaya katkıda bulunduğunu vurguladı.

Çatışmayı bırakma/ayrılma

Buna karşılık Etiyopyalı insan hakları aktivisti Tamarat Kassa, Etiyopya İnsan Hakları Komisyonu'nun "zor koşullarda ve resmi yetkililerin yoğun baskısı altında çalıştığını" düşünerek çabalarına övgüde bulundu.

Kassa, "Son rapor, savaşların yarasına tuz basıyor ve ister Tigray'da ister Amhara ve Oromia bölgelerinde işlenen ihlallerin gerçekliğine ilişkin tartışmanın derinleşmesine katkıda bulunuyor" ifadelerini kullandı.

Kassa, federal hükümetin Tigray'deki savaş ve ardından Amhara ve Oromia bölgelerinde sürmekte olan savaşlar da dahil olmak üzere son beş yılda olup bitenlere ilişkin gerçekleri ortaya çıkarmak için yeterince çaba göstermediğini düşünüyor.

Kassa, bu sorunun acilen ele alınması gerektiğini düşünüyor ve tedavinin siyaset ve suç arasındaki çatışmayı çözmekle başlaması gerektiğini belirtiyor.

Ayrıca hükümetin siyasi dosya üzerinde anlaşma imzalama ve uzlaşma yapma hakkı olmasına rağmen, ceza dosyası iç veya dış siyasi emirlere tabi olmamalı.

Kassa, Pretoria Antlaşması'ndan elde edilenlerin ateşkes maddesinin uygulanmasının ötesine geçmediği, diğer yetkilerin ise bulunmadığı tahmin ediyor.

Ayrıca, Etiyopya siyasi sahnesinde hâlâ silahlı çatışmaların hakim olduğunu, bunun da Amhara bölgesinde olduğu gibi her gün yeni kurbanların düştüğü anlamına geldiğini belirtiyor.

Kassa, ülkedeki insan hakları krizinden kurtulmanın tek yolunun, silaha alternatif olarak diyaloğu sürdürmek ve yerel ve uluslararası insan hakları gruplarının katıldığı ulusal bir uzlaşma organı kurmaya çalışmak olduğunu söyleyerek sözlerini bitiriyor.

Uzlaşma organı af ve uzlaşma ilkesini ön planda tutarak gerçeklerin ortaya çıkmasına ve bu krizlerin sorumlularının cezadan kaçmamasına katkı sağlıyor.

Independent Arabia