Irak’ta siyasi güçler içindeki anlaşmazlıklar ufukta görünmeye başladı. İran’ın etkisindeki bazı Şii politikacılar, mahkeme kararıyla kimi siyasi rakiplerini ekarte etmenin planlarını aşama aşama yürürlüğe sokmuş gözüküyorlar. Irak Anayasası mahkeme eliyle bir siyasi baskı aracına dönüştü.

Irak Anayasası’na göre cumhurbaşkanlığı makamı Kürtlerde, başbakanlık Şiilerde, meclis başkanlığı ise Sünnilerde. Cumhurbaşkanı makamında eski Cumhurbaşkanı Celal Talabani’nin bacanağı Abdüllatif Reşid oturuyor. Başbakanlıkta ise Şii grupların desteklediği Muhammed Sudani var. Irak Meclis Başkanlığı makamındaysa Muhammed Halbusi vardı. Ancak Sünnilerin temsilcisi olan Halbusi bir süredir o koltukta oturamıyor. Çünkü Irak Federal Mahkemesi önce Halbusi’nin milletvekilliğini düşürdü ardından da Irak Meclis Başkanlığı görevini sona erdirdi.

Yüksek mahkeme, aynı partiden Leys el-Duleymi’nin çok önceden yaptığı şikâyeti yerel seçimlere 1,5 ay kala karara bağladı ve 14 Kasım’da Duleymi ve Irak Parlamento Başkanı Halbusi’nin vekilliklerini düşürdü. Kararla birlikte Halbusi’nin Irak Meclis Başkanlığı görevi de bitirilmiş oldu.

Bakanların İstifası Kabul Edilmedi

Karardan hemen sonra, aslında Irak’ın geçmişten bu yana alışkın olduğu türden gelişmeler birbiri ardına yaşandı. Halbusi’nin lideri olduğu Takaddum Partisi’nden üç bakan istifalarını Başbakan Sudani’ye sundu. Kabinede yer alan Başbakan Yardımcısı ve Planlama Bakanı Muhammed Temim, Sanayi ve Maden Bakanı Halid Bettal ile Kültür, Turizm ve Tarihi Eserler Bakanı Ahmed Bedran’ın istifaları Başbakan tarafından yürürlüğe konulmadı ama partiye mensup 37 vekil parlamentodaki oturumları boykot ediyor.

Irak Federal Mahkemesi, kararına “sahte imza ve belgede tahrifat” iddiasını gerekçe gösterse de Halbusi bu iddiayı açık şekilde yalanlıyor. Irak medyasında bu olaya ilişkin birçok iddia yer aldı. Kimi medya organları Halbusi’nin yolsuzluktan dolayı görevden uzaklaştırıldığını savunsa da Irak’ta yolsuzluktan ötürü kişilerin siyasi hayatının akışının pek de kolay değiştirilmediğini herkes gayet iyi biliyor. Kimi basın kuruluşları ise Meclis Başkanı’nın “İsrail çıkarlarına hizmet ettiği” iddiasında bulundu.

Halbusi ‘Tuhaf’ Dedi, Mahkemeden Yanıt Geldi

Halbusi önceleri bu duruma çok da tepki göstermedi ve hakkındaki kararı “tuhaf” olarak nitelendirmekle yetindi. Bir gün sonra ise mahkemenin vekilliğini düşürme ve başkanlıkta uzaklaştırma yetkisinin bulunmadığını savundu. Mahkemeden ise “Vekilliği düşürme yetkisine sahibiz” yanıtı geldi. Halbusi’nin milletvekilliği ve meclis başkanlığı görevlerine mal olan bu mahkeme kararının temyizi yok.

Anayasa gereği meclis başkanlığına Sünni bir vekilin seçilmesi gerekiyor. Halbusi’den boşalan koltuk için seçim yapılması lazım. Ancak günlerdir parlamento koltuğu için seçim yapılmadı, yapılamıyor. Çünkü perde gerisinde başka hesaplar var. Bunlara geçmeden önce birkaç cümleyle Muhammed Halbusi’nin kim olduğunu ifade etmek gerekiyor.

Sünni bir siyasetçi olan Halbusi, 1982’de Enbar ilinin Garma ilçesinde doğdu. 2014-2017 yılları arasında Cemal Kerbuli başkanlığındaki Hel Grubu’nda milletvekili seçildi. Takaddum Partisi’ne liderlik etti. 15 Eylül 2018’de Irak Parlamentosu’nun başkanı oldu. 9 Ocak 2022’de ikinci kez Irak Parlamentosu Başkanlığı’na seçildi. Genç yaşında hızla yükselen ve ülkedeki farklı oluşumları birleştiren potansiyel liderlerden biri haline geldi.

Fırtına Öncesi Sessizlik mi?

Halbusi’yle ilgili karar Irak’ta günlerdir tartışılıyor. Pek çok siyasetçi bu konuda açıklama yaptı. Kararı destekleyenler olduğu gibi karşı çıkan ve sert bir şekilde eleştirenler de oldu. En çok da Halbusi’nin ne yapacağı ve eski ortağı Sadr Hareketi’nin lideri Mukteda es-Sadr’ın ne diyeceği merak edildi. Sadr ve Halbusi şimdilik sessiz kalmayı tercih etmiş görünüyorlar. Daha önceki koalisyonda onlarla birlikte hareket eden Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ndeki (IKBY) Kürdistan Demokrat Parti (KDP) Başkan Yardımcısı ve Başbakan Mesrur Barzani, Sünnilerin tercihlerine saygı gösterilmesi gerektiğine vurgu yapıyor.

Halbusi hakkında verilen kararın zamanlamasını yanlış bulduğunu belirten Barzani, “Karardan bahsetmiyorum ama zamanlaması Irak için iyi değil. Çünkü pek çok farklı sorunumuz var. Şu anda bütün Ortadoğu bir krizle karşı karşıya. Çözmemiz gereken birçok problemimiz varken, bu da olmaması gereken, istenmeyen bir olay oldu” dedi.

Mesrur Barzani, vekillikten düşürme ve görevden uzaklaştırma sorunun başka bir yolla çözülmesi gerektiğine işaret ederek, “Parlamentonun karar vermesi lazımdı” sözleriyle meclisi adres gösterdi.

Tartışmalar devam ederken Liderlik (Kiyade) İttifakı, Halbusi’nin yerine koltuğa oturacak Irak Parlamento Başkan adaylarının isimlerini belirlendi. Bu isimler Koordinasyon Çerçevesi Genel Sekreteri Abbas el-Amiri, Liderlik İttifakı’nın belirlediği isimler Salim Metran el-İsavi, Şalan Kerim, Mahmud Meşhedani ve Abdülkerim Abtan. Liderlik (Kiyade) İttifakı, Hamis Hancer başkanlığındaki Siyade “Egemenlik” Partisi ve Halbusi’nin genel başkanlığını yaptığı Takaddum Partisi’nden oluşuyor.

Adaylar Belirlendi Ama Seçim Süresiz Ertelendi

Parlamentonun toplanarak yeni başkanını seçmesi beklenirken Irak Seçim Komisyonu’nun görev süresi 6 ay uzatıldı. 7 Ocak 2024’te yeni seçim komisyonun belirlenmesi gerekiyordu ancak bu kararın ardından mevcut komisyonun görev süresi 22 Mayıs 2024’e uzatıldı. Eski milletvekili Rahmi Daraci, süre uzatılmasının meclis içtüzüğüne aykırı olduğunu iddia ederek kararın iptali için Irak Federal Mahkemesi’ne müracaat etti. Mahkemenin başvuruyu ne zaman gündemine alıp değerlendireceği bilinmiyor. Ama kesinlik kazanan bir husus var: Irak Parlamentosu 13 Aralık’ta olağanüstü toplanıp başkan seçimi yapacaktı. Fakat parlamentodan yapılan açıklamada, milletvekillerinin ve fraksiyonların çoğunun vilayet meclisi seçimleriyle meşgul olması nedeniyle parlamento başkanı seçiminin süre belirtilmeksizin ertelenmesine karar verildiği kaydedildi.

İki Sünni milletvekili arasında başlayan “sahte imza ve evrakta tahrifat” suçlamasının, 10 yıldır yapılamayan ve yeni krizlere gebe olması beklenen 18 Aralık’taki vilayet seçimlerine bir ay kala karara bağlanmasının birçok nedeni olabilir. Irak gibi siyasallaşmış ve hiçbir eylemin tesadüf olmadığı bir ülkede bu kararın siyasi rekabeti sertleştirme ihtimaline ilaveten Sünni iç siyasetinde de ağır sonuçlara yol açması muhtemel.

Bilindiği gibi Irak’ta Sünniler, Süleymaniye, Erbil, Duhok, Halepçe, Musul, Kerkük, Salahaddin, Bağdat ve Anbar vilayetlerinde yarışıyor. Musul, Kerkük, Salahaddin, Bağdat ve Enbar vilayetlerindeki seçimlerde Halbusi’nin afişleriyle seçim çalışması yürütüldü.

Irak’ta siyasi güçler içindeki anlaşmazlıklar ufukta görünmeye başladı. İran’ın etkisindeki bazı Şii politikacılar, mahkeme kararıyla kimi siyasi rakiplerini ekarte etmenin planlarını aşama aşama yürürlüğe sokmuş gözüküyorlar. Irak Anayasası mahkeme eliyle bir siyasi baskı aracına dönüştü.

İran Yanlılarının Eli Güçleniyor

Ülkede, devlet tarafından onaylanmış 261 parti var. Bunlar tek başına iktidar olamıyor. Onun için seçime ittifaklar oluşturarak giriyorlar. Ülkede faaliyet gösteren 33 ittifak bulunuyor. Sünni Arapları toplayacak genç bir siyasetçi ise “Irak’ı istikrarsızlaştırmaya çalışanların etkisinde” olduğu ifade edilen mahkeme kararıyla siyasi arenanın dışına itildi. Sünni Kürtler ise “bütçe” sopasıyla terbiye edilmek isteniyor. Aylardır, IKB’deki kamu çalışanlarının maaşları gönderilmedi. Halkın büyük bölümü ekonomik sıkıntılarla uğraşıyor.

Halbusi ve IKB’nin taleplerine ilişkin kararla Irak Federal Mahkemesi’nin nerede konumlandığının işaretleri veriliyor. Sünniler zayıflatılırken Nuri el-Maliki, Hadi Amiri ve Kays Hazali gibi İran yanlılarının elleri güçlendiriliyor. Irak’taki Sünni toplumunun sinir uçlarıyla ilk kez oynanmıyor. 14 Nisan 2016’da dönemin Irak Meclis Başkanı Selim el-Cuburi de görevden alınmıştı. Muhammed Halbusi’yle ilgili verilen bu kararın ve Sünni toplumunun siyasi tercihlerine saygı göstermemeye yönelik inadın ülkedeki mezhepsel kavgaları daha da körüklemesi bekleniyor.

Perspektif