2025-11-18

Irak’ta Sadra Şifa Olmayan Seçimler: Kürtler, Sünniler, Şiiler ve Diğerleri…

Irak’ta etnik ve dini yapılar çok etkili. Diğer belirleyici etkiler ise ABD, Batılı devletler, Türkiye ve İran kaynaklı. İsrail’in saldırılarından sonra İran’ın “kâğıttan kaplan” olduğu ortaya çıksa da mezhebi yakınlıktan ötürü Tahran’ın Bağdat üzerindeki etkisi yadsınamaz.

ADEM DEMİR

Irak’ın görev başında hayatını kaybeden eski Cumhurbaşkanı Celal Talabani, Ortadoğu’nun “cehennem” siyasetinde denge adamı olarak bilinen bir liderdi. Kürtler, Sünniler ve Şiiler arasındaki sorunları ustalıkla çözer ve “dışarıya” karşı birlik görüntüsü vermeye çalışırdı. Talabani aynı zamanda nüktedanlığıyla da tanınırdı. Kendisiyle barışık bir insandı. Ona atfedilen bir fıkra Irak Kürdistan Bölgesi’nde herkesçe bilinir ve sohbetin konusu dönüp dolaşıp kurduğu Kürdistan Yurtseverler Birliği’ne (KYB) geldiğinde mutlaka anlatılır:

Adamın biri Talabani’ye kaç çocuğu olduğunu sorar. Talabani, “Bir oğlum ve bir eşeğim var. Oğlumun adı Kubat, eşeğimin adı ise Bafıl” der.

Bu sözlerin sebebi de bilinir: Bafıl Talabani gençliğinde “kalıbına sığmayan” biriydi. Bu nedenle Talabani, onun Saddam’ın oğulları Uday ve Kusay gibi olumsuz biçimde gündeme gelmemesi için Bafıl’ı yurt dışına gönderdi. Bafıl Talabani uzun süre Londra’da yaşadı ve kuzeni Lahur Şeyh Cengi gibi İngiliz vatandaşı olmaya hak kazandı.

Kuzene Operasyon

Celal Talabani’nin vefatından sonra Bafıl, kesin dönüş yaparak Süleymaniye’ye geldi. İlk icraatlarından biri, KYB Eş Genel Sekreteri olan kuzeni Lahur Şeyh Cengi’yi partiden uzaklaştırmak oldu.

Bafıl Talabani, bugün babasının koltuğunda oturuyor. Ancak babası gibi denge siyasetiyle değil daha çok çıkışlarıyla gündeme geliyor. Birkaç kez bölünen KYB’yi yönetmeyi sürdürüyor. Partiyi zayıflatmadığı gibi, 11 Kasım’da yapılan Irak Parlamentosu’nun 6. seçimlerinde milletvekili sayısını artırmayı bile başardı.

Petrol Denizinin Üzerinde Parçalı Bir Ülke

Irak gerçekten ilginç bir ülke. Büyük petrol geliri var ve bütçesinin neredeyse tamamı bu gelirlerden oluşuyor. Hükümet, tarım başta olmak üzere diğer sektörlerden elde edilen gelirleri önemsemiyor. Irak, bu rezervle Batı’da ya da Körfez’de olsaydı bugün çok daha farklı bir ligde yer alabilirdi. Ancak etnik ve dini yapısı nedeniyle ülke bölük pörçük durumda. Bu nedenle petrol gelirleri kalkınmaya dönüşmüyor. Her kesim “küçük olsun ama benim olsun” anlayışıyla hareket ediyor.

Bölünmüşlük nedeniyle ülkede yüzlerce siyasi parti bulunuyor. Partiler, girdikleri seçimlerde istedikleri sonucu alamadıkça ittifaklara yöneliyor. Irak ve Kürdistan Bölgesi’nde yapılan son seçim kampanyaları da hakaretlerin havada uçuştuğu, karşılıklı “yolsuzluk ve usulsüzlük” suçlamalarının yoğunlaştığı sert bir süreçten geçti.

Yeni Parlamento Tablosu

Yıllar sonra güçlükle gerçekleştirilen 2025 Kasım nüfus sayımına göre Irak’ta 46 milyon 118 bin kişi yaşıyor. Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu’na göre 21 milyon 404 bin 291 seçmen bulunuyor.

Bu seçmenlerin yaklaşık % 56’sı 11 Kasım 2025’te 39 bini aşkın sandıkta oy kullandı. Katılım oranının belirlediği oylarla 329 sandalyeli Irak Temsilciler Meclisi’nin yeni tablosu ortaya çıktı. Seçim sonuçlarına göre, partiler ve ittifaklar parlamentoda; İmar ve Kalkınma İttifakı (Muhammed Şiya es-Sudani) 45, Kanun Devleti Koalisyonu (Nuri el-Maliki) 30, Takaddum Partisi (Muhammed Halbusi) 27, Sadikun / Asaib Ehlilhak (Kays el-Hazali) 26, Bedir Örgütü (Hadi el-Amiri) 19, Devlet Güçleri İttifakı (Ammar el-Hakim) 18, Azim İttifakı (Müsenna es-Samerrai) 16, Siyade / Egemenlik İttifakı (Hamis Hançer) 9, İşrakat Kanun (Tişrin Gösterileri Temsilcileri) 8, Esas Koalisyonu (Muhsin Mendelavi) 7, Tasmim Koalisyonu (Esad İdani) 7, Hukuk Koalisyonu (Hizbullah’a yakın) 6, Hasm-i Vatani (Sabit Abbasi) 6, Hizmetler İttifakı (Şibil ez-Zeydi) 5, Abşir / Ebşir Ya Irak (Hüseyin Hammudi) 4 ve Vasıt Ajmal / Güzel Vasıt (Muhammed Cemil el-Meyyahin) 4 sandalye elde etti.

KDP oyunu artırdı ama vekil kaybetti

Bu ittifaklar ülkenin genelinde varlık sürdürüyor. Ancak bir de Kürtlerin yoğunlukta yaşadığı yerler var ki buranın adı Irak Anayasası’nda Kürdistan Bölgesi olarak geçiyor. Seçimlerde Kürdistan Bölgesi’nde en yüksek oyu Kürdistan Demokrat Partisi aldı. KDP seçimlerde tüm partilerin toplamı kadar oy aldı. KDP, Kürdistan Bölgesi’ndeki sandıklardan 832 bin, ülke genelinde ise 1 milyon 24 bin 728 oy aldı ve Kürt partileri, Irak Parlamentosu’ndaki ağırlıklarını büyük ölçüde korudu.

Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) toplamda 27 milletvekili, Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ise 18 sandalye kazandı. Ali Heme Salih’in liderliğindeki Helwest Hareketi, Kürdistan Bölgesi genelinde 5 sandalye ile dikkat çekerken, Selahaddin Bahaddin’in liderliğindeki Kürdistan İslami Birlik Partisi (Yekgirtu) da 4 sandalye kazandı. Önceki seçimlerde 9 sandalye elde eden Şasuwar Abdulvahid’in liderliğindeki Yeni Nesil Hareketi bu seçimde 3 milletvekili çıkarabildi. Ali Bapir’in liderliğindeki Kürdistan Adalet Topluluğu (Komel) ise yalnızca 1 sandalye kazandı. Hristiyan, Ezidi, Şebek ve diğer azınlık gruplara ayrılan kotalardan toplam 9 sandalye çıktı. Ninova Halkı İçin 3, Cemahir (Halk Kitleleri) 3, Anbar Kimliğimiz (Anbar Hewiyetuna) 3, Tefawoq 2, Sumeriyyun 2 ve Türkmen Cephesi İttifakı 2 sandalye çıkardı.

Yeni Nüfusa Göre Kentlerin Milletvekili Dağılımı Yapılmadı

Kürdistan Bölgesi’nin 46 sandalyesi bulunuyor. Bu 46 sandalyenin 15’i Erbil, 18’i Süleymaniye, 11’i Duhok ve 2’si kota. Aslında yapılan nüfus sayımına göre milletvekili dağılımının yeniden yapılması gerekiyordu. Ancak bu yapılmadığı için Kürdistan Bölgesi’ndeki nüfus oranına rağmen temsiliyet düşük kaldı. Eğer nüfusa göre dağılım yapılmış olsaydı, belki de Kürtler yaklaşık 70 milletvekili çıkaracaklardı.

Açıklanan ilk resmî sonuçlara göre Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani’nin liderliğini yaptığı İmar ve Kalkınma İttifakı ülke genelinde en yüksek oyu alarak birinci oldu ve 45 sandalye kazandı. Kürt partileri güçlerini korudu. Sünni seçmenlerden de oy alan Başbakan Sudani’nin ittifakı birinci, Sünni ittifakı ikinci, Kürt partileri ise seçimi üçüncü sırada tamamladı.

KYB Vekil Sayısını Artırdı

Kürt partileri içinde KDP kuşkusuz birinci parti çıktı. Hem de neredeyse milletvekili çıkaran diğer partilerin toplamına yakın bir temsilci grubunu Bağdat’a gönderecek. Goran Hareketi’yle ittifak yapan KYB’nin de Irak Temsilciler Meclisi’ne gönderdiği parlamenter sayısı 18 olarak kayıtlara geçti.

KYB’liler “Kerkük Kürdistan’ın kalbidir” der. KDP’liler ise “Kerkük Kürdistan’ın kutsalıdır” ifadesini kullanır. Ancak Kerkük her iki partiyi de memnun etmedi. Petrol zengini kentte seçime katılım çok düşük kaldı. KYB bile 5 olan milletvekili sayısını 4’e düşürdü. Kürtler, Kerkük’te kaybetti ama Musul’da kazandı. Türkiye’ye en yakın partilerden Kürdistan İslami Birlik Partisi (Yekgirtu) 15 yıl sonra ilk defa üçüncü oldu.

Sudani’ye Denge Siyaseti Kazandırdı

Sadr Grubu’nun boykotu, şiddeti savunan Şiilere yaradı. Özellikle Haşdi Şabi’nin desteklediği ittifaklar oylarını artırdı. Kays el-Hazali liderliğindeki Sadikun-Asaib Ehlilhak ittifakı 26, Hadi el-Amiri başkanlığındaki Bedir Örgütü de 19 sandalye kazandı. Denge siyaseti tercih eden Sudani’nin liderliğindeki ittifakın birinci çıkması karamsarlığı azaltmış olsa da yeni tablonun “sadra şifa” olmayacağı görüşü yaygın.

Sonuç: Irak’ta Aynı Döngü Devam Ediyor

Irak’ta yerelliğe vurgu yapan, gerektiğinde öfkesini yansıtan bir siyaset tarzı kök salıyor. Bafıl’ın bir mitingde mikrofonu yere fırlatıp, mikrofonun bir vatandaşı yaralaması buna çarpıcı bir örnek. Başına 4 dikiş atılan vatandaş yine de oyunu KYB’ye verdi. Bu sonuçlar ülkede kimisini umuda, kimisini karamsarlığa sevk ediyor. Tabloya bakınca, Irak gibi ülkelerde Bafıl Talabani gibi “sert, duygusal ve reaksiyonel” siyasetçilerin tercih edildiği açıkça görülüyor.

Perspektif